some facts

"च्हम्रु" एक परिचय

 Introduction about "Chamru" Tamu (Gurung)
च्हम्रुको शाब्दिक उत्पत्ति ( ईतिहास र बर्तमान ।)
कार्जे खोला हुँदै च्हम्रु आपो कर्वा, सप्री कहलेल, हुँदै उत्पत्ति भएको तमु पच्यू, क्ल्हेप्रीहरुले पढ्ने शास्त्र (प्ये) मा उल्लेखित गरिएको छ । कोहोनोर खोला, च्वो नास, आदि, उल्लेखित भएको पाईन्छ । "च्वो नास" जुन तमु (गुरुङ) को उद्गम स्थल मानिन्छ। सोही "च्वो नास" मा च्हम्रु राजा थिए। अर्थात "च्हम्रु" राजाका सन्तान थिए। "चु" को अर्थ यो र "म्रु" को अर्थ राजा भन्ने हुन्छ । अर्थात "चुम्रु" (च्हम्रु) भयो ।
अर्को किंबदन्ति  अनुसार सानोमा आफ्नी आमाले आफ्नो छोरालाई "च्ह म्रु" अर्थात मेरो छोरा राजा हो, भनेर सम्बोधन गर्ने गर्दथिन् । त्यही नै "च्हम्रु" हो । यसरी, धेरै किंवदन्तीहरु पाईन्छन् "च्हम्रु" को शाब्दिक मानेहरु/अर्थहरु।

पुर्खा
च्हम्रुको पुर्खाको नाम हो, "जुम्राली"। क्होल, कहलेल सोँथर, लम्जुङ, घनपोखरा राजा थिए। र "च्हम्रु" खानदान राजा थिए। एसै राजा रोज्ने क्रममा एकपटक जुन अग्लो छ उसैलाई राजा रोज्ने भनियो। र आमाले सबै दाजुभाइलाई बस्न लगाइन्। अलि बाठो भाईले आफूले शिरमा बेर्ने कपडा बेरी पिंधमा पिर्का बनाइ बसेर अग्लो देखिन पुगी उसैलाई राजा बनाइयो। तर पछी अरु दाजु भाईले थाहा पाए पछी उनको हत्या गरियो।
पुर्खाहरुमा पछी तक्रे, तक्रो, चिमी, च्योम्स्यो भए । क्रमस: जेठा ,माइला, काइला र कान्छा । साँहिलाको उल्लेख पाइएन ।
यसरी नै "तार" "मार" चिमी, च्हम्रुको बिकास भएको पाईन्छ।
च्योम्स्यो तिरका चोर्मी र चुम्रु/च्हम्रु भनिए। चोर्मी पुर्बी र दक्षिण नेपाल तिर बसाइ सरे भने च्हम्रु धादिङ, बन्दिपुर तिर सरे । च्हम्रुहरु बन्दिपुर, भुजुङ, पसगाउँतिर पनि सरे । च्हम्रुहरु घले राजाका पालामा झिमिरे काजि थिए/भए । च्हम्रुहरुको मुख्य थालो पर्वत पैयुवाछा बनाए।
झिमिरे काजी घलेराजाको मन्त्रिमण्डलमा घले राजाका छोरीलाई मुसलमानसँग दिनु लाग्दा,  दिनु हुँदैन भनेर असहमती जनाए । र पछी अर्घौ जुन अहिले लेखनाथ नगर पालिका कास्कीको अर्घौ चोक छ त्यहाँ आएर बसे, त्यो ठाउँ पहिले तमु (गुरुङ) हरुको मरेको पितृलाई स्वर्ग तार्न गरिने बिधि (तमू संस्कार) अर्घु (पय) गर्ने ठाउँ थियो । बसाइ सर्दै जाने क्रममा पश्चिम भादौरेको रती खोलाको कथा पनि आउछ । त्यस ठाउमा घले राजाका सैनिकहरुले फलाई फुल्याई गरी झिमिरे काजीलाई बलुवामा लुकाइ राखेको हतियार प्रहार गरी झुक्याइ मारिदिए। त्यसै कारणले च्हम्रुहरुले त्यस खोलाको पानी पिउदैनन्।
त्यस घट्नामा बज्यै पूर्णवतिलाई मार्न भने सकेनन, किन भने उन्को पेट्मा मुर्ती घुसारेको थियो भनिन्छ।
त्यति बेला हाम्री बज्यै (जिज्यूमुमा) पूर्णवतिको पेटमा ८ महिनाको गर्भ थियो। बज्यै पैयुवाछा माइतिको शरणमा पुगिन्। माइती क्ल्हेप्य्रीँ/घ्याब्रिं थिए। त्यस पछीको २ महिना पछि छोरालाई जन्म दिइन् । छोराको नाम क्रछै (लडाईमा परेर पनि बाँचेकोलाई तमु भाषामा क्रछै भनिन्छ )। क्रछैको त्यही मावालिमै बिहे भयो। २ वटा छोरा पाए । बिरु र मणी ।

मणीको सन्तान उल्लेख गरेको पाइदैन। मणीसँग क्ल्हेप्य्रीँ ज्ञान थियो। पछि त्यो ज्ञान मावालीलाइ दिए। बिरु पच्यु ज्ञान भएका थिए। त्यसैले अझै पनि कति च्हम्रुहरु पच्यु काम गर्दै छन्। बिरुका सन्तान अर्थात छोरा थिए, धनपती । उनै धनपतीले खनेको कुँवा (well) अझै पनि हेर्न सकिन्छ। तिरुगुली भन्ने ठाउँमा ठुलो कुँवा अझै जस्ताको तस्तै हेर्न पाईन्छ। पछि कुलपतीकै सन्तानबाट २ च्हम्रुको ब्युत्पन्न भएको पाईन्छ । तार चिमी र मार चिमी । तार चिमीले भैंसीको मासु खान्छ भने मार चिमीले खाँदैन ।
यसको पनि एउटा कथा छ । दुई जना दाजु भाई शिकार खेल्न जाने क्रममा दाई मार र भाई ताइ । अर्थात् दाई बाटोको मुनि लागे भने भाई बाटोको माथि लागे। "तार" च्हम्रुले मासु खाने भए भने "मार" च्हम्रुले दुध खाने (पिउने) हुन गए, भनिन्छ।

च्हम्रुको मुसित भाई क्रोम्जै, तोर्जै, थिम्जैलाई मानिन्छ।
पोखरामा मात्रै लगभग १२९ घर भन्दा बढी च्हम्रुहरु रहेका छन् ।
फिस्लिङ, वाछा देउराली, कल्लेरी-फेदिखोला, बन कटा- स्याङ्जा, पसौदी, राउकोट, लाम्डाँडा, ढापुक, चार गाउँ, सिर्सेकोट, घुरुङगाउँ, सिस्नेरी, कोखे, हिले, तनहुँ, बिसेडाँडा-स्यङ्जा, पुतलिबजार-२(पेल्का-चौर )-स्यङ्जामा च्हम्रुहरु छन् ।

आफ्नो जातीय मौलिक पहिचान भाषा, धर्म, संस्कार, संस्कृति, भेषभुषा, पुर्ख्यौली, परम्पराको संरक्षण, सम्बर्दनका एवं जातीय हित उत्थान र समुन्नत बिकासको निम्ति स्वदेश तथा विदेशमा छरिएर रहेका चिमी च्हम्रु (चोर्मी) तमु दाज्युभाईहरु बीच भावनात्मक एवं मातृत्व नाता कायम गर्दै एउटै छाता संगठन भित्र आवद्ध भै एकआपसमा पर्न आउने सुख दु:खका क्षणहरुमा सहभागी गर्ने उदेश्यका साथ यस च्हम्रु (चोर्मी) तमु समाज नेपालको स्थापना २०६३ साल बैशाख ९ गते पोखरामा भएको हो। साथै यस संस्थाले गरेको अनुसन्धानको रुपमा जम्मा च्हम्रु (चोर्मी) तमुहरुको नेपालको विभिन्न १९ वटा जिल्लाहरुमा बसोबास गरेको पाइएको छ ।

 तमुहरुले जान्नैपर्ने आधारभुत केही सामान्य जानकारी।

तपाईंलाई कत्तिको जानकारी छ ?

a)तमु पुरोहितहरू (तमु खेगी) पच्यु क्ल्हेप्री र वोन्पो लम हुन्। मुख्य यज्ञहरूमा क्ल्हेब्री र वोन्पो लमलाई पच्युको साथ चाहिन्छ ।

b)तमु प्येताँ ल्हुताँ (शास्त्र तथा संस्कृति) तमु धर्म शास्त्रमा तमु सभ्यताको शुरुवात देखिका कुराहरू समाबेस भएको पाइन्छ । त्यसमा मानव श्रृष्टि र प्रयोग गरिएका सामग्रीहरूको उल्लेख गरिएको समेत पाइन्छ । तमु खेगी (पुरोहित)हरूले त्‍हेँ(यज्ञ) गर्दा अझै पनि केही पौराणिक सामग्रीहरू प्रयोग गर्दछन् । Pyetañ Lhutañ is the Bön Religion where the nature and anchesters are worshipped and animism is practised. The animism is the belief in a supernatural power that organises and animates the materials of uniserve. The existance of animism has been supported by the Anthropologists and more researches have been endorsed from all over the world. The Tamu(Gurung) are follower of the Bön Religion which is one of the oldest religions in the world using its own Priests; Pachyu, Klehpree and Bönpo Lam.

c)तमुहरूको पूर्खा अजि खे (खेकु, नौ जिज्यूहरू), अजि मा (माङि, सात जिज्यूनीहरू ) र आवा कारवो क्ल्हे, शक्ति गुरुहरू, देव देबीहरू इत्यादि, हुन् भनेर तमु खेगी (पुरोहित)हरूले जानकारी दिलाउछन्।

d)तमु खेगी (पुरोहित)हरू परम् प्रभु क्ल्हेसोदी प्ह्रेसोदीको साथै अन्य शक्तिशाली गुरुहरू पक्रे क्ल्हे र छयोपको आराधना गर्दछन् ।

e) तमु वोन धर्म अन्तर्गत प्येताँ ल्हुताँ (शास्त्र तथा संस्कृति)मा वर्णित पौराणिक कथा, उपाख्यानहरूमा तमु जातिको ऐतिहासिक दर्पण संरक्षित छ । यी मौखिक प्ये (शास्त्र)हरू तमु पुरोहितहरू पच्यु र क्ल्हेप्रीले टिबेटो बर्मन भाषा परिवार अन्तर्गतका भाषा च्वों क्युई (शास्त्रीय भाषा ) र तमु क्युई (बोलीचालीको भाषा) मा पढ्दछन् ।

f) वोन धर्म प्रकृतिवादको तिब्बतको बुद्ध धर्म अघिको उन्नत रूप थियो । त्यो अझै पनि प्येताँ ल्हुताँको नाममा तमु पुरोहितहरूमा संरक्षित छ । जिउदो मानिसहरूको निम्ति पाठ भए जस्तैः आत्मा, परमात्मा, देवदेवी, द्यौरालीहरूसग सम्बन्धित पूर्खाहरूको प्रायोगिक अनुभव र अनुभूतिको आधारमा पुरोहितहरूले बोक्सी, भूतप्रेत आदिको शक्तिलाई दमन गर्ने कुरासग यो सम्बद्ध छ ।

g) "ज्ञात अज्ञातको कुरा अदान प्रदान गर्ने सिल्‍सिलामा हामी तमुहरुले अन्य देवी देउता भन्दा पनि आफ्नै मौलिक पनको आफ्नै शक्‍तिशाली प्राकृतिक देउता "क्लेह्सोँदी प्‍ह्रेसोँदी" भनी पुकार्न उपयुक्त देखिन्छ । "क्लेह्सोँदी, प्‍ह्रेसोँदी" भनेको 'धर्ती' माता 'आकाश' पिता बुझिन्छ । जस्मा नै सम्पूर्ण मनिस, प्राणी जगत, रुख बिरुवा जिउन पाएका छन् ।
'भगवान'को परिभाषा गर्ने हो भने सृस्‍टि कर्ता अनि संरक्षक हुन् भनी जुन सुकै धर्ममा विश्वाश गर्नेले नकार्न सक्दैनन् । 
हामी तमु भएर गौरव गर्न सकिन्छ कि हामीले शत्-प्रतिशत सही प्रकारले पालन गरेका छौं । कुनै पनि वैज्ञानीक सिदान्तले पनि यस कुरा नकार्न सक्दैन । त्यो कसरी भने हाम्रो सृस्‍टि कर्ता भनेको हाम्रो 'आमा बाबा' हाम्रो पुर्खाहरु हुन्, अनि संरक्षक भनेको जति पनि प्रकृतिका श्रोत हावा , पानी, घाम, रुख, बिरुवा, अन्न, पानी, यस धर्ति इत्त्यदि । हामी तमुको मौलिक पन भनेको पुर्खा पितृ पुज्ने, प्रकृति श्रोतहरु पुज्ने हो ।" -tamu-pyelhu.org

h) "आधुनिकताको अनुसरण गर्ने क्रममा बर्तमान अवस्थामा कतिपय तमुहरु पुर्खौली धर्म कर्मलाई चटक्क छाडी अन्य धर्म सस्कारको स्वाद चाख्दै अरु जातीय संस्कार आगाल्न पुगिसकेका छन् ।" 

          General Knowledge

* Ants never sleeps.

* Owls have eyeballs that are tubular in shape, because of this, they cannot move their eyes.

*A bird requires more food in propotion to its size than a baby or a cat.

* A newborn kangaroo is about 1 inch in length.

* A cow gives nearly 200,000 glasses of milk in her lifetime.

* A baby bat is called a pup.

* Cats have more than one hundred vocal sounds, while dogs only have ten.

* Most lipstick contains fish scales.

* A pregnant goldfish is called a twit.

कसरी ब्रस गर्ने ?

ब्रसमा पेस्ट लगाएर दाँत, गिजा एवं दाँतको मिलनस्थल इनामेलमा राखेर ब्रसलाई विस्तारै तल-माथि, हरेक दाँतमा अगाडि-पछाडि दायाँ-बायाँ ४५ डिग्रीको कोणमा घुमाउनुपर्छ । यही प्रक्रिया सबै दाँतका लागि अपनाउनुस् । यस्तै हरेक दाँतको भित्री सतहलाई समेत विस्तारै विस्तारै सफा गर्नुस् । दाँतको चपाउने सतहमा ब्रसलाई राखेर अगाडि-पछाडि चलाउनुस् ।

प्राडा.मिश्रका अनुसार अधिकांश नेपालीले एक मिनेटभन्दा कम समय ब्रस गर्नमा खर्चिने गरेका छन् । विशेषज्ञहरूका अनुसार न्यूनतम तीनदेखी चार मिनेटसम्म ब्रस गर्नुपर्छ । तथ्यांकअनुसार अधिकांश अमेरिकीहरू ४५ देखि ७० सेकेन्डसम्म दिनहँु दुईपटक ब्रस गर्छन् ।

सामान्यतः दन्तमन्जन उपयोग गर्नेले आफ्नो औँलाको उपयोग गर्छन्, जसको दन्तपंक्ति, सिधा होस्, उनीहरूको दाँत त सफा हुन सक्छ । तर बांगोटिंगो दाँतको भने हातले राम्ररी सफाइ हुन सक्दैन । 

अमेरिकन डेन्टल एसोसिएसनका अनुसार ब्रसको बि्रसेल नाइलनको हुनुको साथै 'राउन्ड इन्डेड' हुनुपर्छ । टुथब्रस यस्तो हुनुपर्छ, जसलाई सजिलै समात्न सकियोस् । मुखको हरेक कुनामा त्यसलाई राम्ररी घुमाएर दाँत सफा गर्न सकियोस् । सामान्य रूपमा टुथब्रसको टाउको सानो हुनुपर्छ । अर्थात् एक वा आधा इन्चजतिको हुनुपर्छ । यसले गर्दा यो मुखको हरेक ठाउँमा सहजै पुग्न सक्छ ।

उपयोग गर्ने टुथब्रस राम्रो कम्पनीको हुनुको साथै कोमल -सपmट) हुनुपर्छ । बच्चालाई भने बेबी टुथब्रस दिनुपर्छ । गिजा कमजोर भएका व्यक्ति अत्यन्त नरम -सुपर सपmट) वा सम्वेदनशील -सेन्सिटिभ) टुथब्रस उपयोग गर्नुपर्छ । दाँतको बीचको सफाइका लागि 'इन्टरडेन्टल ब्रस' उपयोग गर्नुपर्छ ।

दुई-तीन महिनाभित्र ब्रस फेर्नु सबैभन्दा राम्रो मानिन्छ । अमेरिकन डेन्टल एसोसिएसनका अनुसार वयस्कभन्दा भने बालबालिकाको ब्रस छिटोछिटो फेर्नुपर्छ । हरेकपटक दाँत माज्दा ब्रसमा जीवाणु टाँसिने गरेको छ । ब्रसलाई धोएपछि अन्नको केही कणसमेत टाँसिएर रहन सक्छ, जसमा जीवाणु उत्पन्न हुन्छ । यसबाहेक लामो समयसम्म टुथब्रस उपयोग गर्नाले यसको बि्रस्टल बांगोटिंगो हुनुका साथै खिइन्छन् र गिजालाई चोट लाग्न सक्छ । फैलिएको ब्रसेल्स राम्रो मानिन्न । पेस्टमा पनि पmलोराइड मिसिएको हुनुपर्छ । फलोराइड दाँतमा प्वाल बन्नबाट रोक्छ । सन् १९१४ देखि टुथपेस्टमा फलोराइड मिसाउन थालिएको छ । तर ६ वर्षमुनिका साना बच्चाको हकमा भने फलोराइडयुक्त पेस्ट उपयोग गर्नबाट बाँच्नुपर्ने प्राडा.मिश्र बताउँछन् । किनभने अधिकांश साना बच्चाको टुथपेस्ट निल्ने बानी हुन्छ ।

दाँतको सफाइमा भने टुथपेस्टको बढी भूमिका हुँदैन । यो एउटा माध्यम हो, जसले चिप्लोपना, झांग -फोमिङ) र प|mेसनिङको काम गर्छ । वास्तविक काम भने ब्रसले गर्ने उल्लेख गर्दै प्राडा.मिश्र भन्छन्, 'पेस्ट भने मटरको दानाजति लिए नै पर्याप्त हुन्छ ।'

अझ निमको दतिउनमा रोगसँग लड्ने क्षमता हुन्छ । तर यो दाँतलाई पूर्णरूपमा सफा गर्दैन । राम्रो विकल्प भने ब्रस नै हो । दतिउन गर्नु नै छ भने राम्ररी चपाउनुस्, जब दतिउनको अगाडिको खण्ड नरम हुन्छ अनि त्यसलाई दाँतमा विस्तारै सफा गर्नुस् ।

© 2009 Buddhi Gurung www.buddhigrg.yolasite.com